Çin, dünyanın en eski ve sürekli öğreti ve felsefi geleneklerinin beşiği olmuştur. Çin'de batıdaki anlamıyla bire bir örtüşen bir din anlayışı hiç olmamıştır. Milattan önce 6. yüzyıldan itibaren görülmeye başlayan düşünce okulları kendi içinde özgün olarak sürekli gelişmiştir. Bu yüzden Çin'de inanç sistemleri olarak Çin kültürünü tarihi boyunca şekillendiren Konfüçyüsçülük, Taoizm, ve çok sonradan gelen Budizm düşünce okulları sıralanır. Bu iç içe geçmiş düşünce okulları kendi aralarında kökten farklı bir evren anlayışı taşımazlar ancak klasik anlamıyla batıda ortaya çıkan Musevilik, Hristiyanlık ve Müslümanlık dinlerinden kökten ayrıdırlar. Bu düşünce okulları öncesinde de Çin'in hem toplayıcı ve avcı şamanik toplumlarında hem de yerleşik tarım toplumları döneminde kainatın doğuşuyla ilgili anlatılan masal ve efsanelerde evrenin; klasik dinlerde olduğu gibi bir yaratıcı tarafından yaratılmasından çok her şeye hamile olan ve hiçbir şeyin henüz bir biçimi olmadığı karanlık bulamaç bir şeyden doğduğu inançları yer bulmaktadır. Bu bulamaç, karanlık hiçbir nesnenin henüz şekil almadığı ama her şeye hamile olunan bu hale masallarda , düşünce okullarında Dao denmektedir. Dao'dan Gök ve Yer yani somut ve soyut olan her şey doğar, yin ve yang değişim ilkeleriyle her şey biçim alır ve dönüşür. Günümüzde Kuantum Kuramı'nın kozmogoni görüşleri Çin'de ortaya çıkan bu evren anlayışına daha yakın durmaktadır. Gök uzayı, yer ise yıldızlar, gezegenler gibi yoğun her şeyi temsil etmektedir. Dao düşünce okulunda Gök ve Yerin ham doğası yani kendiliğindenlik hali olan (自然)'a uyması çabasız çabayı uygulaması en uygun yönetim olarak anlatılırken, Konfüçyüsçü okullara göre ise Gök ve Yer ilişkisi hiyerarşik ele alınır, erdem ve görevlere önem verilir, dolayısıyla devletin yönetimi ve halk ile ilişkisi buna uymalıdır anlayışı hakim olmuştur. Çin imparatorları, özellikle Konfüçyüs (Kong Fu Zi) okuluna göre Gök gibi olmalıydılar ve bu yüzden "Göğün Vekaleti"ni (Tianming) talep edip Çin efsanevi ve geleneksel pratiklerine katılırlardı. Yaygın inanç sistemi bu şekilde kendini gösterirken sonraki yüz yıllarda Batıda ortaya çıkan dinler Çin'de yayılmak istemiş olsa da halk arasında bu inanç sistemleri çok rağbet görmemiştir. Ancak günümüzde sayıları fazla olmasa da Çin'de Hristiyanlık ve müslümanlık da yaşamaktadır. 1949 Mao Zedong devriminden beri Çin, bir ateist ve Marksist kurum olan Çin Komünist Partisi tarafından yönetilmektedir. Bu dönemde bilimsel bir zemini olmayan hiçbir görüşe izin verilmedi. Dini hareketler ve kurumlar önce hükûmet kontrolü altına alındı, sonra Kültür Devrimi (1966-1976) sırasında baskıya uğradı. Devrimin yumuşama döneminde geleneksel öğretiler ve sonradan gelen dini örgütlere haklar verilmeye başlanmıştır. Hükûmet henüz beş tane öğreti ve dini resmen tanımaktadır: Budizm, Taoizm, İslam, Protestanlık ve Katoliklik (burada ancak zorla Çin Katolik Kilisesi ile Roma Katolik Kilisesi arasında bir ayrım uygulanmaktadır). 21. yüzyılın başında kurumsal idarelerde Konfüçyüsçülük ve Çin halk gelenekleri giderek daha fazla tanınma kazanmaktadır.
Çin'deki en yaygın inanç ve pratik sistemini oluşturan halk dini veya popüler din, en azından Shang ve Zhou hanedanlarından beri evrimleşmiş ve kendisini toplumsal şartlara göre uyarlamıştır. Bu dönem boyunca ortaya çıktı. Bu esasen simgeleyen şen (神) karakterine bağlılık vadetmekten oluşur. Bu tanrılar ve ölümsüzler, ya doğal çevreye ait ilahlardan ya da insan grupları, nezaket kavramları ve kültür kahramanlarıyla özdeşleştirilen atasal ilkelerden oluşur. Bu figürlerin birçoğu Çin mitolojisi ve tarihinde yer almıştır.1 Konfüçyüs felsefesi ve dini pratikleri daha sonraki Zhou döneminde gelişti; Taocu kurumsallaşmış dinler ise Han Hanedanı tarafından geliştirildi. Kısa zaman sonra Budist pratikler ve kurumlar ortaya çıktı, ve çeşitli ve yerel kültler yayıldı. Matsu (denizlerin tanrıçası), Çin ırkının progenitörü olarak anılan Sarı İmparator, Guan Yu (savaş ve iş tanrısı), (refah ve zenginlik tanrısı) ve Pan Gu, yaygınlaşmış kültlerin bazı örneklerini oluşturur. Bununla birlikte Çin, Konfüçyüs döneminde başlayan hümanist ve seküler düşüncenin evi olarak sık sık düşünülmektedir. Çin Budizmi 1. yüzyıl (Han Hanedanı)dan beri gelişmiş, aborjin dini kökten etkilemiş ve günümüz Çin'de büyük bir etkiye sahiptir.
21. yüzyılın başında yapılan ulusal anketler, Han Çinlilerin %80'inin (yani yüz milyonlarca insanın) bir çeşit Çin halk diniyle Taoizmi izlemektedir; %10-16'si Budist; %3-4'ü Hristiyan; ve %1-2'si Müslüman. Halk din mezhepleri nüfusun %2-3'ünden %13'üne kadar oluşturur; Konfüçyüsçülük ise dini bir öztanımlama olarak entelektüeller tarafından benimsenir. Ek olarak, etnik azınlık grupları arasında farklı dinler izlenmekte; ör. Tibetliler arasında Tibet Budizmi, Hui ve Uygur halkları arasında ise İslam yaygındır. Çin'de Hristiyanlığın tarihi
Çin'de Han Çinlileri haricindeki birçok etnik grup, kendisine özgü yerli din uygulamaktadır. Çin Hükümeti, etnik azınlıkların yerli dinlerini bu azınklıkların kültürlerinin ve kimliklerinin temelleri olarak görür ve bunları koruma altına alır.7
Aşağıda listelenmiş dinlerin çoğu Çince Pinyin isimleriyle yazılmıştır. Putonghua'da "jiào" (教) ismi "din" veya "öğreti" anlamına gelir.
(本主教 Běnzhǔjiào, "efendilerin dini"), Yünnan eyaletinin bir etnik grubu olan Bai halkının yerli dinidir. Ngel zex ( "[kaynak] efendileri", Çincede 本主 "běnzhǔ"){{'}}i tapınmaktan ibarettir. Bunlar, Bai ulusunun yerel tanrıları ve tanrılaştırılmış atalarıdır. Benzhujiao, Han Çinlilerin dini inançlarına çok benzer.
(毕摩教 Bìmójiào), Yünnan'de Han Çinlilerden sonraki en büyük etnik grubu teşkil eden Yi halkının yerli dinidir. Bu inanç, üç çeşit dinî uzman tarafından temsil edilir: bimo (毕摩, "dinsel tören uzmanı", "rahip"), sunyi (erkek şamanlar) ve monyi (kadın şamanlar).8
Bimo ile şamanları ayırt ettiren unsur, kendi yetkilerini kazandıkları yöntemdir.9 Her ikisi "insanlık ile ilahi arasındaki aracılar" olarak görülse de şamanlar, hastalık veya hayal görme yoluyla10 yer alan bir "manevi ilham" geçirdikten sonra kendi rolünü kazanır; nadir istisnaların haricinde hep erkek olan11 bimolar ise geleneksel okumayı ve yazmayı öğrenmiş, teolojik ve törensel kutsal yazıların geleneklerini devam ettirmekle sorumlu, ve ancak sıkı bir eğitim süreci geçirdikten sonra rollerini kazanırlar.12
1980'lerden beri Bimojiao, hem popüler hem de alimane seviyelerde13 yeni bir canlandırma geçirmiştir;14 günümüzde bimolar, Yi yüksek kültürünü yaratmak, muhafaza etmek ve yaymakla sorumlu15 olan "entelektüel sınıf" olarak kutlanır.16 1990'lardan beri Bimojiao, Bimo Kültürü Araştırma Merkezi'nin 1996 yılında Meigu İlçesi'nde kurulmasıyla başlayan bir kurumsallaşma da geçirmiştir.17 Özellikle bimo soylarıyla doğrudan bağlantısı olan ailerden gelen yerel yetkiler, merkezin kuruluşuna büyük oranda destek sağladı.18 Bu zamandan beri Bimojiao uygulamalarına yönelik büyük tapınaklar ve tören kompleksleri kuruldu.
"Bön" (Tibetçe: བོན་; Çince: 苯教 Běnjiào) Budizm öncesi Tibet'in halk dininin Budizm sonrasında ortaya çıkmış ismidir.19 Budizm, 7. ve 8. yüzyıllarda Tibet'e yayılmaya başladı,20 "Bön" ismi ise Budist tarihyazımında Tibetlilerin Budizm öncesindeki yerli dinlerine atfen kullanıldı.21 "Bön", özgün olarak, Tibet yerli dinini uygulayan şamanların unvanıydı.22 Bu sözcük, dong ba veya Moğol ve diğer Sibirya halklarındaki bö gibi23 Tibetlilerle ilişkisi olmuş diğer halkların halk dinlerindeki rahiplerle bir benzetme olarak ortaya çıkmıştır.24 Bonpo ("Bön dinine inananlar"), bön kelimesinin "gerçek" veya "hakikat" anlamına geldiğine inanır.25
Bön'ün manevi kaynağı, mitolojik şahıs Tönpa Shenrab Miwoche (tönpa = öğretmen)'dir.26 Onuncu yüzyılın sonundan beri, o dönemde "Bön" olarak bilinen din, bir manastır yapısı ve bir Bön Derlemesi (Kangyur) gibi Tibet Budizmi'nden esinlenmiş unsurlar benimsemeye başladı.27 Ayrıca Çinli bilge Konfüçyüs, Bön dininde kutsal bir kral ve sihirin ve kehanetin uzmanı olarak tapınır.28
(東巴教 Dōngbajiào, "doğu Ba{{'}}ların dini"), Naşi halkının ana dinidir. "Dongba" ("doğu ba{{'}}lar"), Naşi halkının kültürü, edebiyatı ve uzmanlardır. İlk olarak Tibet Bön dininin (Naşi dilinde "Ba") uzmanları olarak ortaya çıktılar; Budizmin Tibet'teki hakim din olduğu ve Bön dininin baskıya uğradığı zamanlarda bu uzmanlar, Naşiler ve diğer doğu halklarının yaşadığı bölgelere kovuldu ve bu halkların arasına yerleşmiştir.29
Dongbajiao, Bön uzmanlarının getirdiği inançların daha eski yerli Naşi inançların bir araya birleşmesiyle ortaya çıktı. Dongbajiao'nun mensupları, Shi-lo-mi-wu adında bir gök şamanına inanır; bunun, Tibetlilerin inandığı Shenrab Miwo{{'}}yla aynı olduğu düşünülür.30 Doğaya ve oluşuma taparlar; bu unsurlar da birçok çeşitli tanrılar ve ruhlar, kitonik Shu ruhları (ejderha-yılan kimera yaratıkların cismiyle temsil edilen toprak ruhları) ve atalarda somutlaşır.31
, Tunguz halklarından biri olan Mançu halkının uyguladığı etnik dindir. Batılı alimler, Tunguzca şaman ("bilgili adam") kelimesinden türeyen "şaman"32 kelimesini bu tür uygulamalara atfen kullanmasıyla, Mançuların bu dini inançları "Mançu şamanizmi" (满族萨满教 Mǎnzú sàmǎnjiào) olarak da nitelendirilmiştir.
Mançu halk dini, tüm hayatın ve yaratılışın her şeye kadir ve her yerde bulunan evrensel kaynağı olan Apka Enduri ("Cennet Tanrısı") tanrısının inanıldığı panteistik bir sistemdir.33 Tanrılar (enduri), doğanın her yönüne hayat verir, bu tanrıları tapınmanın da iyilik, sağlık ve refah getirdiğine inanılmaktadır.34 Bu tanrıların birçoğu, Mançuların eski atalarıdır, ve bu atalarla aynı soy ismini paylaşan insanların aynı tanrı tarafından yaratıldığına inanılır.35
Çin'deki Miao (Hmong) halkının çoğu muhafaza etmiştir. Bu, Çin dininden büyük oranda etkilenmiş panteistik bir dindir; örneğin, potansiyel olarak var olan tanrılar alemi ile canlıların yaşadığı tezahür edilmiş dünyan oluşan tamamlayıcı ikiliği temsil eden yeeb ceeb ile yaj ceeb kavramını Çin diniyle paylaşmaktadır.36
Miao halkı Saub olarak bilinen yüce ve evrensel bir tanrıya inanır. Bir deus otiosus olarak nitelendirilebilen Saub, gerçek alemi yaratmış ve bunu kendi şeklinde gelişmeye bırakmıştır, fakat ihtiyaç duyulduğunda yardımı istenilebilir. Siv Yis isimli bir insana tedavi güçleri vermiş ve bu insanı Miao halkının ilk şamanı yapmış.37 Siv Yis öldükten sonra cennete yükselmiş, fakat kendi törensel araçlarını geride bırakmıştır; bu araçlar sonradan şaman sınıfının araçları hâline gelmiş. Bu şamanlar, Siv Yis'i örnek olarak alır ve tanrıların varlığıyla aşılandıkları zaman Siv Yis'in kimliğini benimserler.38
Çeşitli tanrılar (dab veya neeb; bunların ikincisi, şamanların iletişimde bulunduğu tanrıları kasteder) Dünya'ya hayat verir. Bunların arasındaki en fazla tapınan tanrılar "Ejderha Kralı" ismiyle bilinen su tanrısı (Zaj Laug), "Gök Gürültüsü Tanrısı" (Xob), hayat ve ölüm tanrıları (Ntxwj Nyug ile Nyuj Vaj Tuam Teem), "Bayan Güneş" (Nkauj Hnub), "Bay Ay" (Nraug Hli), ve çeşitli tanrılaştırılmış insan atalarıdır.39
(Çincede 蒙古族萨满教 Ménggǔzú sàmǎnjiào), "Tengercilik" olarak da bilinir (腾格里教 Ténggélǐjiào),40 ağırlıklı olarak İç Moğolistan bölgesinde yaşayan Çin Moğollarının yerli ve ana dinidir.
Tengri{{'}}ye (tanrılar) ve özellikle en yüce Tenger (Cennet, Cennet Tanrısı, Tanrı) olan Kormosta Tengri{{'}}ye tapmak, bu inancın merkezindedir. Moğol halk dininde Cengiz Han'ın Tenger'in en önemli somutlaşması olduğu düşünülür.41 Moğol tanrılarına tapan topluluklar, kehanetin aracıları olan şamanların önderliği altında bu tanrılara taparlar. Erkek şamanlara böge, kadın şamanlara ise iduğan denir.
*Ovo*lar (Çincede 敖包 áobāo), yığma tepe şeklinde, Moğollar ve bunlara yakın etnik grupların kullandığı kurban sunaklarıdır.42 Her ovo bir tanrıyı temsil eder; cennet tanrılarına, dağ tanrılarına, diğer doğa tanrılarına ve insan soylarının tanrılarına adanmış ovolar vardır.
Ata tanrılarına tapmak için dikilmiş ovolar, geniş bir ailenin veya aynı soy ismini paylaşan akrabaların özel ovoları olabilir. Bunun dışında, spesifik köyler, sancaklar ve aymaklara özel ovolar vardır (örneğin, bir köyün tanrısına adanmış bir ovo). Kurban edilmiş hayvanlar, tütsü çubukları ve libasyonlar hepsi ovolara kurban olarak sunulur.43
1980'lerden beri, İç Moğolistan'da böge, Cengiz Han kültü ve ovo kültleri gibi Moğol halk dinine ait unsurlar eşi görülmemiş şekilde gelişmiş, ve yeni tapınaklar dikilmiştir (bu tapınakların çoğu ayrıca yurt şeklinde yapılır).44 İç Moğolistan'daki Han Çinlileri, bölgedeki geleneksel Moğol manevi mirasına kolayca asimile olmuştur.45 Han Çinlileri de Cengiz Han'ın ruhunun Yuan Hanedanı'nın kurucu ilkesi olduğunu iddia ederek Cengiz Han kültünü Moğollarla paylaşmaktadır.46
çoğu yerli bir izler.47 Bu panteistik dinde Qiang halkının progenitörleri dahil olmak üzere doğa ve insan işleriyle ilgili çeşitli tanrılara tapılır. Kutsal ritüellerde tanrıların gücüyle aşılanmış olduğu inanılan beyaz taşlara tapınır.48 Qianglar, Mubyasei (Cennet Tanrısı) olarak bilinen bir yüce tanrıya inanırlar; bu, Çin kültüründeki Tian kavramıyla ilgilidir, ve Qianglar tarafından açık şekilde Taoizm'den kaynaklanan Yeşim İmparator ile özdeşleştirilir.49
Dinî törenler ve ritüeller, Çincede duāngōng olarak bilinen rahiplerin rehberliğinde yer alır. Duāngōng, yıllarca bir öğretmenin eğitimini tamamladıktan sonra konumlarını kazanan şamanlardır. Duāngōng, Qiang teolojisi, tarihi ve mitolojisinin koruyucularıdır. Bunlar ayrıca 18 yaşındaki erkekler için düzenlenen reşit olma töreninde rehberlik yaparlar. "Dağın üstünde oturmak" olarak bilinen bu törende reşit olacak olan erkeğin bütün aile üyeleri bir dağın üstüne gider ve burada bir koyun veya ineği kurban eder ve üç tane selvi ağacı diker.50
Geleneksel olarak ay takviminin 6. ayının 24. gününde yer alan Qiang Yeni Yılı ve ay takviminin 2. ve 6. ayları arasında düzenlenen Dağ Kurbanı Bayramı, Qiang halkının en önemli bayramlarıdır. Qiang Yeni Yılı bayramında Cennet Tanrısı'na, Dağ Kurbanı Bayramı'nda ise dağ tanrılarına tapınır.51
Guangşi, Hunan ve komşu eyaletlerde yaşayan , 13. yüzyıldan beri Taoizm ile derin şekilde bütünleşmiş (Çincede 道教化 Dàojiàohuà, "Taoizmleşme") bir halk dinini izler, bu da sık sık "Yao Taoizmi" olarak tanımlanır.52 Yaolar, Çince Taoist teolojik literatürüne kültürün temeli olarak saygınlık atfeder.53
Yao dininin Taoizm ile bu kadar derin bir şekilde özdeşleştirilmesininin nedeni, Yao toplumunda her erkeğin bir Taocu olarak yetişkinliğe kabul edilmesidir. Bu yüzden Yao Taoizmi, sadece bir rahip sınıfını değil, toplumun tümünü tanımlayan ortak bir dindir. Bu, çoğunlukla sakerdotal düzenlerin bir koleksiyonu olarak geliştirilen Çin Taoizmiyle tezat oluşturur. Yaoların mitolojik atası olduğu düşünülen Panhu da Yaolardaki ortak halk kimliği duygusunun bir temelini oluşturur.54
, Çin'deki en büyük etnik azınlığı teşkil eden ve ağırlıklı olarak Guangşi eyaletinde yaşayan Zhuang halkının çoğu tarafından uygulanan dindir.55 Politeist-monistik ve şamanistik dindir; dinin merkezinde de Bulutuo olarak bilinen ve Zhuang halkının ilk atası olduğu inanılan yaratıcı tanrıya tapınır. Zhuang inançları ve mitolojisi, "Bulutuo Destanı" olarak bilinen yazılarda derlenir.
Zhuang dini Taoizm ile yakından ilişkilidir.56 Ayrıca Çinli alimler, tören ayinlerini yürüten tören uzmanının tipine göre Zhuang dinini farklı kategorilere ayırır: "Shigongjiao" (师公教 Shīgōngjiào, "Zhuang halkının atasının dini" olarak çevrilebilir), "Mojiao" (摩教 Mójiào), "Daogongjiao" (道公教 Dàogōngjiào) ve şamanizm (巫教 wūjiào). Zhuangların bir akraba halkı olan Buyeiler de Zhuangların inançlarına benzeyen ve aynı "Shigongjiao" ismini taşıyan inançlar uygulamaktadır.57
"Shigongjiao", shīgōng (师公) tören uzmanlarının yönettiği pratikleri içerir. "Shīgōng ismi, "ecdadî ata" veya "öğretim ustası" olarak çevrilebilir ve hem evrenin ilkesine (Tanrı) hem de bu ilkeyi temsil edebilen adamlara atfen kullanılır. Shīgōng uzmanları maskeli dans yapar ve Tang, Ge ve Zhou generallerinden oluşan "Üç İlkel Ata"{{'}}ya taparlar.58 "Mojiao", Zhuang karakterleriyle yazılmış metinleri okuyabilen ve kalemle aktarabilen tören uzmanları olan mógōng (摩公){{'}}un yönettiği pratikleri içerir. Mógōng uzmanları, Tanrı Bulutuo ve Tanrıça Muliujia{{'}}ya yönelik ibadetlere rehberlik yapar.59 "Daogongjiao", Zhuang halkından Taocuların Taoist doktrin ve törenlere uyarınca uyguladığı yerli dinî pratiklerdir.60 Zhuang şamanizmi, maddi ile manevi alemler arasında doğrudan iletişim sağlayan aracıların pratiklerini kapsar; kadın şamanlar momoed, erkek şamanlarsa gemoed olarak bilinir.61
1980'ler ve 1990'lardan beri Zhuang halk dininde bir yeniden canlanma yer almıştır; bu da iki farklı yöne gitmiştir. Birincisi, şamanların önderliği altında, yerel tanrılar ve atalara adanmış kültlerin tabandan yeniden canlanmasıdır; ikincisi ise Zhuang halkından hükümet memurları ve entelektüellerin Mojiao için yürüttükleri standartlaşma süreciyle halk dininin kurumsal seviyede desteklenmesidir.62
(çevrimiçi sürüm), (basılmış sürüm).
. Özeti buradan okunabilir: The Chinese Cosmos: Basic Concepts (İngilizce).
Orijinal kaynak: çin'de din. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
. ↩
, s. 7-15, 18-21. ↩
, s. 48-52 ff. ↩
Geoffrey Blainey. A Short History of Christianity. Viking, 2011. s. 508 ↩
Geoffrey Blainey. A Short History of Christianity. Viking, 2011. s. 531 ↩
Geoffrey Blainey. A Short History of Christianity. Viking, 2011. s. 532 ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page